Luật sư, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Hữu Thọ (bí danh Ba Nghĩa), sinh ngày 10/7/1910 trong một gia đình công chức tại làng Long Phú, tổng Long Hưng Hạ, quận Trung Quận, tỉnh Chợ Lớn (nay thuộc Bến Luật sư, tỉnh Long An).

Nồng nàn lòng yêu nước

Năm 11 tuổi, Nguyễn Hữu Thọ sang Pháp du học tại Trường Trung học Mignet ở Aixen - Provence, rồi vào học tại Khoa Luật ĐH Luật khoa và Văn khoa Aixen - Provence.

Năm 1932, Nguyễn Hữu Thọ tốt nghiệp cử nhân luật hạng ưu. Với suy nghĩ học thành tài để về giúp nước, Nguyễn Hữu Thọ mong ngóng ngày trở lại quê hương, nhưng vì không có tiền lộ phí nên phải ở lại Pháp thêm 1 năm để đi làm kiếm đủ tiền mua một chiếc vé tàu.

Năm 1933, ông trở về nước, tập sự luật sư tại văn phòng của luật sư người Pháp Duquesnay - một người Pháp có tư tưởng dân chủ tiến bộ khá nổi tiếng ở Nam kỳ. 

Năm 1939, Nguyễn Hữu Thọ thi đỗ kỳ sát hạch của Luật sư Đoàn và trở thành luật sư thực thụ, mở văn phòng luật tại Mỹ Tho, Vĩnh Long, Cần Thơ rồi Sài Gòn - Chợ Lớn. Tiếng tăm của vị luật sư trẻ tài năng, luôn bênh vực lẽ phải nhanh chóng lan ra khắp Nam kỳ lục tỉnh.

Năm 1940, chứng kiến cuộc khởi nghĩa Nam kỳ, sự đàn áp dã man của thực dân Pháp và những phiên tòa do thực dân Pháp dựng lên để buộc tội các chiến sĩ cách mạng, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ thấy rõ bản chất thâm độc, tàn bạo, tội ác man rợ của chính quyền thực dân ở thuộc địa. Con đường dẫn ông đến với nhân dân, với cách mạng bắt đầu từ đó.

Khí thế hào hùng của dân tộc trong Cách mạng Tháng Tám, rồi cuộc kháng chiến anh dũng của nhân dân Nam bộ với sự tham gia ngày càng đông đảo của các nhân sĩ, trí thức có tên tuổi và có địa vị cao trong xã hội, trong đó có cả bạn bè, đồng nghiệp thôi thúc ông dấn thân vào con đường đấu tranh giải phóng dân tộc.

Bước vào đường cách mạng

Từ năm 1947 - 1950, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ tham gia vào nhiều hoạt động trong các phong trào yêu nước ở miền Nam: Phong trào đấu tranh của trí thức Sài Gòn - Chợ Lớn; phong trào đấu tranh bảo vệ các thành viên Mặt trận Liên Việt... Đồng chí được bí mật kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương, tham gia lãnh đạo cuộc biểu tình chống thực dân Pháp và can thiệp Mỹ đầu năm 1950 - cuộc biểu tình chống Mỹ đầu tiên ở nước ta.

Lo sợ trước ảnh hưởng to lớn của Luật sư đối với nhân sĩ, tri thức và nhân dân Sài Gòn - Gia Định nói riêng, Nam bộ nói chung, thực dân Pháp đã bắt Luật sư Nguyễn Hữu Thọ và đưa ông đi đày ở biên giới phía Bắc theo chế độ quản thúc tại bản Giẳng, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu - một vùng khí hậu khắc nghiệt và địa hình hiểm trở để cách biệt ông khỏi phong trào cách mạng. Đến năm 1952, khi bộ đội ta tiến lên giải phóng Tây Bắc, chính quyền thực dân đưa Luật sư Nguyễn Hữu Thọ về giam ở Sơn Tây.

Trước phong trào đấu tranh mạnh mẽ của Đoàn Luật sư Dân tộc - Chợ Lớn và giới nhân sĩ, trí thức trong cả nước, tháng 11/1952, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được trả tự do trở về Sài Gòn, mở lại văn phòng luật và tiếp tục đấu tranh với kẻ thù, tham gia tổ chức nhiều hoạt động đấu tranh cách mạng đòi dân sinh, dân chủ. Ngày 15/11/1954, chính quyền Sài Gòn lại bắt giam, lưu đày ông ra miền núi Củng Sơn, Tuy Hòa, Phú Yên. Sau gần 7 năm bị giam lỏng tại đây, ông được lực lượng vũ trang của Khu ủy Khu Việt Nam giải thoát.

Tại Đại hội lần thứ nhất (tháng 2/1962) Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được bầu làm Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam.

Tháng 3/1964, Đại hội lần thứ hai Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam đã bầu Luật sư làm Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam.

Đến tháng 6/1969, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được Chủ tịch cử làm Chủ tịch Hội đồng cố vấn Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam. 

Bằng uy tín và tài năng, Luật sư, Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ đã lãnh đạo quân và dân miền Nam giành nhiều thắng lợi to lớn, góp phần hoàn thành sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Tận trung, tận hiếu

Sau ngày đất nước hoàn toàn giải phóng, ông luôn gần dân, tâm huyết và đầy trăn trở với việc đại đoàn kết toàn dân và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong trọng trách của một Phó Chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch MTTQ Việt Nam.

Ông được nhân dân bầu làm đại biểu Quốc hội các khóa VI, VII, VIII và được Quốc hội tín nhiệm bầu làm Phó Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam (tháng 6/1976), Quyền Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam (tháng 4/1980), Chủ tịch Quốc hội và Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước nước CHXHCN Việt Nam (tháng 7/1981).

Tại Đại hội thống nhất các tổ chức Mặt trận (họp từ ngày 31/1 đến ngày 4/2/1977), Luật sư được bầu làm Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam. Đến Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ III Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tháng 11/1988, Luật sư được bầu làm Chủ tịch Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam.

Tháng 8/1994, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IV Mặt trận Tổ chức Việt Nam đã suy tôn Luật sư làm Chủ tịch danh dự Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam.

Với các cương vị của mình, Luật sư, Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ đã dành nhiều thời gian, tâm huyết tìm hiểu thực trạng, tháo gỡ khó khăn trong công tác mặt trận, đề xuất với Đảng và Nhà nước những cơ chế, chính sách và giải pháp nhằm vun đắp, tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc, mở rộng và phát huy vai trò Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam trong thời kỳ mới.

Cuộc đời, sự nghiệp của Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là cuộc đời, sự nghiệp của một tri thức yêu nước tài năng. Con đường đến với cách mạng của người thanh niên Nguyễn Hữu Thọ thật tự nhiên và trong sáng: Từ chủ nghĩa yêu nước chân chính đến chủ nghĩa cộng sản và gắn liền với sự nghiệp đại đoàn kết dân tộc.

Luật sư là con người tiêu biểu của tình đoàn kết dân tộc, là một nhà lãnh đạo tài năng, một tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng, tác phong, lối sống giản dị, khiêm tốn, trong sạch, hy sinh vì nghĩa lớn, không khuất phục trước cường quyền, không sa ngã trước tiền tài danh lợi, vì lý tưởng cộng sản cao đẹp.

Luật sư - Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ đã hiến dâng trọn đời cho Tổ quốc, cho dân tộc, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Văn Linh đã đánh giá: “Luật sư Nguyễn Hữu Thọ quả là một nhà trí thức yêu nước vĩ đại”.

Với những công lao to lớn đối với sự nghiệp cách mạng, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao Vàng - Huân chương cao quý nhất của Đảng, Nhà nước ta và nhiều huân, huy chương cao quý khác.

Luật sư cũng được Nhà nước Liên Xô tặng Giải thưởng quốc tế V.I Lênin và Huân chương Hữu nghị vì sự nghiệp củng cố hòa bình giữa các dân tộc; Nhà nước Cuba tặng Huân chương Đoàn kết - Chiến đấu; Nhà nước Bungari tặng giải thưởng Đimitrốp; Hội đồng Hòa bình thế giới tặng Huân chương Joliot Curie.

Cuộc đời của ông là cuộc đời của “một trí thức yêu nước, một nhà hoạt động chính trị và xã hội mà tiếng tăm vượt khỏi ranh giới quốc gia, là một luật sư tài năng, một ngọn cờ tập hợp quần chúng đầy uy tín, một người con trung hiếu, một nhân cách khả kính. Đồng chí Nguyễn Hữu Thọ là một đảng viên cộng sản kiên định”.

Tấm gương đạo đức cao đẹp và những cống hiến trọn đời cho Tổ quốc, cho dân tộc của Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã được ghi tạc trong lòng nhân dân ta và bạn bè quốc tế, hình ảnh của ông sẽ mãi mãi được các thế hệ người Việt Nam học tập, noi theo...