.jpg)
Mạc Thiên Tích (1718-1780). Ông là con bà Bùi Thị Lẫm, người Biên Hòa. Bà là người vợ kế của Mạc Cửu (người vợ đầu không có con trai). Mạc Thiên Tích nhũ danh là Tông, còn có tên là Mạc Tứ, tên hiệu là Sĩ Lân,
Nghệ danh là Sĩ Lân Thị. Ông đã chính thức đổi tên từ Mạc Tư sang Mạc Thiên Tích. Năm 1735 ông được chú Nguyễn cho nối nghiệp cha, với chức vụ Hà Tiên Trấn Đại Đô Đốc, tước phong là Tông Đức Hầu (do nhũ danh đầu tiên của ông). Vợ ông cũng là một người Việt Nam.
Ông đã giúp chú Nguyễn trong việc phòng giữ vùng Hà Tiên khỏi sự xâm lăng của Thái Lan, Chân Lạp và những nhóm cướp biển và mở mang kinh tế vùng này.
Năm 1756 ông còn thi hành nhiệm vụ của một đặc sứ và giúp chúa Nguyễn mở rộng lãnh thổ miền Cửu Long. Sau khi vua Chân Lạp là Nặc Nguyên thần phục chúa Trịnh, Chúa Nguyễn đã cử Nguyễn Cư Trinh đem binh chinh phạt.
Nặc Nguyên thua chạy đến Hà Tiên xin Mạc Thiên Tích cho tạm cư. Thiên Tích thuyết phục Nặc Nguyên theo về hàng phục chúa Nguyễn. Nặc Nguyên nghe theo. Vua Chân Lạp dâng đất Tầm Bôn (vùng Tân An), và Lôi Lạp (vùng Gò Công) để tạ ơn. Thiên Tích đã đưa Nặc Nguyên trở về ngôi vua Chân Lạp.
Năm sau, Nặc Nguyên chết, hoàng tộc Chân Lạp lại tranh giành ngôi vua, con Nặc Nguyên là Nặc Tôn xin Thiên Tích trợ lực. Thiên Tích, với sự chấp thuận của Võ Vương (Người Đầu Tiên trong dòng họ Nguyễn Hoàng, xưng vương) đã giúp cho Nặc Tôn lên ngôi. Nặc Tôn dâng cho Võ Vương vùng Kam pong luôn, (phía bắc của Hà Tiên). Vùng này có tên Việt Nam là Tầm Phong Long.
“Chú Thích: Tầm Phong Luông hay Tầm Phong Long là một địa danh thuộc Châu Đốc, tiếng khmer: kampong luon, kampong có nghĩa vũng nước, luôn hay luon có nghĩa là vua. Kampong luon có nghĩa là bờ sông có vua đến. Ngày xưa nơi nào vua Chân Lạp ghé ghe (Thuyền) nghĩ ngơi, người Chân Lạp gọi nơi đó là kampong luôn.”
Về địa lý, địa danh Kampong Luôn hay Tầm Phong Long là một vùng rất rộng trải dài từ Vĩnh Long – Sa Đéc đến khỏi Long Xuyên – Châu Đốc, sang đất Campuchia ngày nay. Như đã nói, vào thế kỷ 18, vua Chân Lạp (Nặc Tôn) dâng vùng đất này cho Việt Nam, vì vậy một vùng đất gần biên giới Việt Nam – Campuchia có tên là Tầm Phong Long. Sau này Tầm Phong Long đổi thành Hồng Ngự, tên một quận thuộc tỉnh An Giang
Lễ hội Tao Đàn Chiêu Anh Các ở Hà Tiên - Nơi tôn vinh thi ca và những bậc tiên nhân mở cõi
Thành phố Hà Tiên tỉnh Kiên Giang là một dải đất hẹp ven biển, có diện tích tự nhiên gần 9.000 ha, với đường biên giới dài 14km giáp nước bạn Campuchia. Hà Tiên có đầy đủ đồng bằng, núi, sông, hang động, hải đảo, vũng, vịnh,...tạo nên nhiều cảnh quan đẹp.
Lễ hội Yên Tử và nguồn gốc ít ai biết
Lễ hội hoa Đào xứ Lạng lần thứ III – Xuân Canh Tý 2020
Hà Tiên được nhiều sách sử nhắc đến là vùng “đất Phật người hiền”, có những di tích, danh lam thắng cảnh gắn liền với chiến công mở cõi của dân tộc. Là một thành phố vùng biên ải, nơi đây thật lặng lẽ, yên bình như một làng quê xưa với nét uy nghiêm của những chứng tích lịch sử cùng nét hoang sơ của những tạo tác mà thiên nhiên đã ban tặng cho mảnh đất này. Không những thế, Hà Tiên còn được xem như là cái nôi của nền văn thơ Nam Bộ. Các văn sĩ đời sau gọi Tao đàn Chiêu anh các là “ánh trăng” của thơ phú. Xưa kia, Tao đàn này tập hợp được nhiều văn sĩ lúc bấy giờ, tạo thành một diễn đàn văn chương rộng lớn, không chỉ có ảnh hưởng trong nước mà con vươn ra tầm thế giới.
Liên hoan trình diễn thơ tại Lễ hội Tao đàn Chiêu Anh Các (nguồn:sưu tầm)
Từ sự ra đời của một Tao Đàn….
Người có công khai mở vùng đất Hà Tiên là ngài Tổng binh Mạc Cửu (1655 -1735) sinh quán phủ Lôi Châu, tỉnh Quảng Đông-Trung Quốc. Cuối thời nhà Minh, nước Trung Quốc đại loạn, quê hương ông bị giặc Mãn Thanh thôn tính. Vào năm Tân Hợi (1671), Mạc Cửu lúc đó 17 tuổi, đã rời quê hương cùng đoàn tuỳ tùng trôi dạt xuống vùng Đông Nam Á. Ông trôi dạt đến vùng đất Hà Tiên khi đó còn là vùng đất rộng người thưa, chưa có chính quyền nào quản lý. Ông tổ chức đời sống kinh tế xã hội và khai hoang lập thành 7 xã theo ven biển Vịnh Thái Lan.
Sau khi Mạc Cửu qua đời (1735), triều đình phong cho Mạc Thiên Tích kế tục chức của cha. Mạc Thiên Tích còn có tên là Mạc Tứ, Mạc Tông là con của ông Mạc Cửu và bà Bùi Thị Lẫm, một phụ nữ Việt Nam quê ở Gia Định. Sau một năm nhậm chức, vào năm 1736, Đô Đốc Tổng Binh Mạc Thiên Tích đã thành lập Hội tao đàn lấy tên là Tao đàn Chiêu Anh Các (toà gác chiêu tập anh tài) góp phần đáng kể vào việc xây dựng nền móng cho thơ ca Hà Tiên. Việc thành lập Tao Đàn Chiêu Anh Các đã góp phần quan trọng vào việc củng cố ý thức dân tộc và truyền thống văn hoá dân tộc Việt Nam tại một vùng đất mới mà tộc người Việt vừa mới bắt tay khai phá .
Lễ rước sắc ở đền thờ Mạc Cửu -Hà Tiên (nguồn:sưu tầm)
Chính tại dinh thự của mình, ông đã chiêu mộ hiền tài, tổ chức bộ máy hành chính và quân đội chặt chẽ nghiêm minh. Đặt nền móng cho sự phát triển bền vững của đất Hà Tiên và cả vùng Hậu Giang. Theo các sử liệu thì Chiêu Anh Các cũng là một văn miếu để thờ Khổng Tử – vị thánh sư của mọi thời. Đồng thời, nó cũng là một nhà “nghĩa học”, tức là trường dạy học miễn phí. Học trò là những thanh thiếu niên tuấn tú đến tiếp thu lễ nghĩa, thi thư. Chiêu Anh Các còn có cả phòng ốc cho những nho sinh ở xa về lưu trú.
Tao đàn Chiêu Anh Các sản sinh ra một khối lượng văn chương từ phú đồ sộ. Năm 1821, khi cho tái bản sách Minh bột di ngư, Trịnh Hoài Đức nhắc tới 6 tập sách từng được xuất bản và lưu hành là: (1) Hà Tiên Thập Cảnh Toàn Tập, (2) Minh Bột Di Ngư Thi Thảo, (3) Hà Tiên Vịnh Vật Thi Tuyển, (4) Châu Thị Trinh Liệt Tặng Ngôn, (5) Thi Truyện Tặng Lưu Tiết Phụ, (6) Thi Thảo Cách Ngôn Vịnh Tập. Ngoài 6 tác phẩm trên Lê Quý Đôn còn ghi thêm tập Thụ Đức Hiên Tứ Cảnh. Cả 7 tác phẩm trên là kết quả xướng họa thi ca của hơn 40 năm hoạt động của tao đàn Chiêu Anh Các.
Điều đáng chú ý là tại một nơi có nhiều tộc người cùng sinh sống có nhiều loại ngôn ngữ khác nhau, song hội Tao Đàn Chiêu Anh Các lại sử dụng tiếng Nôm như là ngôn ngữ dân tộc chính thống và được sử dụng khá thành công để miêu tả một cách trung thực những thắng cảnh của quê hương do sức lao động của con người tạo nên. Chiêu Anh Các đã mở đầu cho một thời kỳ mới trong nền thơ ca ở vùng đồng bằng sông Cửu Long vào thế kỷ 18. “Hà Tiên thập cảnh” là một nguồn sử liệu quý cho chúng ta hôm nay trên con đường nghiên cứu về Hà Tiên thuở ấy.
Có thể nói, dòng họ Mạc ở Hà Tiên không chỉ có công khai mở đất đai, quy dân lập ấp, xây hào đắp luỹ, đánh dẹp ngoại xâm, tiễu trừ cướp biển, xây dựng nên một vùng biên viễn phú túc một thời mà còn sáng lập Tao Đàn Chiêu Anh Các. Đây là nơi chiêu tập những bậc anh tài, nho nhã nhằm tạo nên một diễn đàn xướng họa, ngâm thơ và đàm văn, luận võ. Tao đàn Chiêu Anh Các cũng là một sự xác lập nền văn hoá của người Việt trên đất Nam Bộ.
... Đến nét độc đáo của một lễ hội
Đã từ lâu, Tết Nguyên tiêu (rằm tháng Giêng) hàng năm đã trở thành dịp có ý nghĩa trong đời sống tinh thần của người dân Thành phố Hà Tiên. Tết Nguyên tiêu càng có ý nghĩa hơn khi trùng vào dịp Ngày Thơ Việt Nam, cũng là ngày kỷ niệm sự ra đời của Tao Đàn Chiêu Anh Các do Tổng trấn, nhà thơ Mạc Thiên Tích sáng lập ra vào năm 1736.
Một tiết mục văn nghệ khai mạc Lễ hội Tao Đàn Chiêu Anh Các (nguồn: sưu tầm)
Lễ hội Tao Đàn Chiêu Anh Các được chính quyền và nhân dân Thành phố Hà Tiên tổ chức long trọng. Con đường vào Lăng Mạc Cửu rực rỡ sắc màu cờ hoa. Thành phố Hà Tiên luôn mở rộng vòng tay chào đón du khách. Thời gian tổ chức lễ hội thường diễn ra từ ngày 14 -15 -16 tháng Giêng âm lịch nhưng các hoạt động thể thao chào mừng thường diễn ra kéo dài trước và sau đó vài ngày.
Người yêu thơ nô nức đến dự lễ hội Tao Đàn Chiêu Anh Các, vừa là dịp viếng đền thờ, lăng mộ họ Mạc và hưởng ứng Ngày thơ Việt Nam, nhưng cũng chính là để tưởng nhớ về ngày ra đời Tao Đàn Chiêu Anh Các. Mọi người gặp nhau để cùng tiếp thêm cho mình niềm đam mê, sự bền bỉ cống hiến cho thi ca nói riêng và văn chương nói chung. Các hội viên của các thế hệ làm thơ đã có dịp được trao đổi, giao lưu những trải nghiệm, trân trọng trao cho nhau những tình cảm đáng nhớ, hứa hẹn cho những tác phẩm tương lai sẽ ngày một được xuất hiện trước công chúng.
Tuy năm nay do ảnh hưởng từ dịch bệnh viêm đường hô hấp do chủng mới của vi rút corona (nCoV) gây ra nên lễ hội tạm dừng tổ chức, song những năm qua, Lễ hội là dịp để kỷ niệm ngày ra đời Tao Đàn và lượng khách về dự lễ hàng năm rất đông. Du khách không chỉ là người có tuổi, người thân, sơ với các tác giả, nghệ sĩ mà ngày càng có nhiều bạn trẻ đến với thơ một cách mặn mà và háo hức hơn. Trong đêm trăng rằm Nguyên Tiêu hàng năm, những người yêu thơ cảm thấy thật ấm lòng khi được ngồi trong võ ca lăng Mạc Cửu dưới chân núi Bình San. Về phần lễ, có nghi thức dâng hương ở đền thờ họ Mạc. Trong lễ hội vài năm gần đây, vào tối rằm Nguyên tiêu có nghi thức Lễ Khai mạc tại công viên Trần Hầu.
Nội dung phần hội có một số hoạt động mang sắc thái sinh hoạt văn hoá truyền thống dân tộc. Cụ thể: Về thể thao có tổ chức giải bóng đá Tứ Hùng, tại sân vận động Thành phố Hà Tiên; Tổ chức trò chơi dân gian tại Công Viên Trần Hầu; Tổ chức thi thư pháp, cờ tướng tại võ ca Đền Thờ họ Mạc. Về văn nghệ có Phát động cuộc thi thơ, sáng tác ca khúc về Hà Tiên, Tổ chức triển lãm ảnh “Nét đẹp du lịch tỉnh Kiên Giang”, tại Công Viên Trần Hầu, Thả đèn hoa đăng.Về hoạt động thương mại có tổ chức : Hội chợ ẩm thực Hà Tiên ở sân lễ đài Thành 18.Không khí lễ hội Tao Đàn Chiêu Anh Các luôn đông vui nhưng cũng không quá ồn ào để các nhà thơ và bạn đọc có thể giao lưu với nhau. Lượng khách tham dự gồm hàng ngàn người dân yêu thơ và anh chị em văn nghệ sỹ vùng đất Tây Nam bộ cùng cán bộ các cơ quan, ban ngành của tỉnh đến đây theo dõi đêm thơ.
Trên sân khấu, trong trang phục khăn đóng áo dài truyền thống, người dẫn chương trình cũng như nhạc công, người ngâm thơ đã làm tăng thêm sắc thái văn hoá dân tộc. Các bài thơ đạt giải được chọn ngâm trong đêm thơ. Dưới ánh trăng rằm, những luồng gió mát từ biển thổi vào, tiếng ngâm thơ khiến cho ai cũng cảm thấy bồi hồi, như đi vào cõi xa xăm giữa quá khứ và hiện tại:
Từ sông Hồng lộng gió đầu phương Bắc
Thổi về đây sông Cửu cuối phương Nam
Dừng lại Hà Tiên Chiêu Anh Các
Cùng tao nhân mặc khách luận đàm.
Đêm hội thơ Tao đàn Chiêu Anh Các đã thật sự đi vào lòng thi nhân, hồn thơ và hồn người hoà quyện làm một không thể tách rời nhau: ấm cúng, chân tình và tha thiết, nồng nàn. Hồn núi, hồn biển, hồn thiên nhiên cây cỏ càng tăng cảm xúc cho thi nhân những ngày đất nước vào xuân:
Nam Phố buổi về quên lối cũ
Lộc Trĩ mờ theo những dấu hài
Chỉ thấy Hà Tiên đầu quyến rũ
Thành phố ngập trời mây trắng bay…
Lễ hội Tao Đàn Chiêu Anh Các góp phần bảo tồn truyền thống văn hoá dân tộc, tạo sân chơi văn hóa lành mạnh, thu hút nhiều du khách tới tham dự . Công tác tổ chức ngày càng tốt hơn đã tạo nên môi trường sống hài hoà, đoàn kết xóm làng, khơi dậy niềm tự hào về truyền thống lịch sử, văn hoá Hà Tiên.
Nâng cấp lễ hội để trở thành một sản phẩm văn hóa du lịch:
Tao Đàn Chiêu Anh Các là một trong những yếu tố làm nên cái thần, cái hồn của đất Hà Tiên. Để thu hút khách du lịch đến với lễ hội Tao đàn Chiêu Anh Các ngày càng đông hơn, những năm gần đây lễ hội đã được đầu tư nâng cấp, mở rộng quy mô lễ hội theo hướng gắn với sự kiện văn hóa lịch sử và tập quán để thu hút du khách. Trong các chương trình nghệ thuật của lễ hội đã phần nào phục dựng, tái hiện được một số mặt sinh hoạt của Tao đàn Chiêu Anh Các. Thay vì chỉ có những tiết mục đọc thơ truyền thống nên mở rộng với sân thơ hiện đại, sân thơ thiếu nhi và sân thơ dành cho các câu lạc bộ thơ. Ban tổ chức đã vận động sinh viên nhiều trường đại học, cao đẳng cùng tham gia vào các hoạt động trước cũng như sau hội thơ. Sức trẻ luôn khuấy động phong trào và đem lại luồng gió mới cho ngày hội của ngôn từ. Bên cạnh đó là những hoạt động thể thao, nữ sinh diễu hành đạp xe, đua thuyền đêm hội hoa đăng, các tiết mục võ thuật ôn lại một thời oai hùng của lực lượng thủy binh trấn Hà Tiên. Để lễ hội có sự mới lạ Ban tổ chức đang nghiên cứu triển lãm thơ trên các chất liệu gốm sứ, triển tổ chức hoạt động thi thư quán, khôi phục lại một số món ăn truyền thống dùng trong các dịp cúng tế theo lễ nghi tập quán để tạo thêm sức hấp dẫn cho du khách.
Điện Sơn Xuyên trên đỉnh núi Bình San cũng được trùng tu để phục hồi nghi thức tế trời đất. Nơi đây thực sự trong lành là chốn linh thiêng để khách thập phương chiêm bái.
Trong khuôn khổ lễ hội Tao đàn Chiêu Anh Các có rất nhiều chương trình hoạt động văn hóa đặc sắc là nhân tố tích cực trong việc thúc đẩy hoạt động du lịch ở Hà Tiên phát triển. Đây là cơ hội quảng bá trực quan sinh động đến nhiều đối tượng du khách. Lễ hội cũng là dịp để tăng cường vận động sáng tác các tác phẩm văn học nghệ thuật về thắng cảnh, văn hóa truyền thống, ẩm thực, truyền thuyết dân gian về Hà Tiên.
Kho tàng văn học của Tao đàn Chiêu Anh Các, thơ văn cận hiện đại nếu được xuất bản, quảng bá sẽ là lợi thế để giới thiệu về Hà Tiên làm cho hình ảnh của Hà Tiên gần gũi hơn với du khách trong nước và quốc tế.
Văn hóa ẩm thực Hà Tiên là sự kết tinh nhuần nhuyễn văn hóa ẩm thực của 3 dân tộc Kinh, Hoa, Khmer tạo thành nét đặc trưng rất riêng. Hải sản tươi sống là thực phẩm nổi trội được du khách chọn lựa khi đến Hà Tiên.
Còn gì tuyệt vời hơn khi vào một đêm trăng nguyên tiêu, bạn được lênh đênh trên sông nước Hà Tiên bằng một con thuyền nhỏ, với những món ăn dân dã, đặc sắc hương vị miền Tây, lại vừa được nghe ngâm thơ, bình thơ, hay tập làm thi sĩ… Thông qua lễ hội, người Hà Tiên càng tự hào hơn bởi ở những năm qua quê hương mình càng phát triển, từ một thị trấn nhỏ Hà Tiên đã được nâng lên thành Thành phố với nhiều công trình mới. Nơi đây đang từng bước trở thành trung tâm văn hóa, du lịch của cả vùng đất phía Tây của tỉnh Kiên Giang. Hà Tiên mai sau cũng vẫn sẽ là một cõi biên thùy vững chắc, một cõi thơ thấm đẫm tình người và những tao nhân mặc khách, những nữ tú nam thanh lại về với Hà Tiên đắm mình trong cảnh sắc núi non, sông biển của lịch sử hào hùng để thêm yêu thêm quí để viết tiếp những vần thơ đẹp về “một cõi biên thùy, một xứ thơ”.
Bùi Công Ba - https://dulich.petrotimes.vn
