.jpg)
Thân Cảnh Phúc là một thủ lĩnh dân tộc miền núi nổi tiếng, anh hùng của cuộc kháng chiến chống Tống, đã góp phần không nhỏ vào chiến thắng của nhà Lý trên chiến tuyến sông Như Nguyệt, dân trong vùng gọi ông là thần, là Thủ lĩnh áo chàm.
Đổi từ họ Giáp sang họ Thân
Một thủ lĩnh dân tộc miền núi nổi tiếng, anh hùng của cuộc kháng chiến chống Tống (1075 – 1077); tù trưởng châu Quang Lang (Châu Ôn, Lạng Sơn) được vua Lý gả công chúa Thiên Thành năm 1066, phong chức tri châu.
Năm 1075, ông cùng các tù trưởng Vi Thủ An, Tông Đản, Lưu Kế Tông, Hoàng Kim Mãn chỉ huy quân bộ đánh thẳng sang Ung Châu, cùng đại quân của Lý Thường Kiệt tiêu diệt lực lượng chuẩn bị xâm lược nước ta của nhà Tống.
Năm 1077, ba mươi vạn quân Tống tràn sang nước ta, ông cho quân rút vào rừng dùng chiến thuật du kích, tiêu hao sinh lực, chiến đấu sau lưng địch đến khi hy sinh, góp phần không nhỏ vào chiến thắng của nhà Lý trên chiến tuyến sông Như Nguyệt; dân trong vùng gọi ông là thần, là Thủ lĩnh áo chàm – ông là Thân Cảnh Phúc.
Thân Cảnh Phúc (? – ?) còn có tên là Thân Cảnh Nguyên hay Thân Đạo Nguyên, Cảnh Long, biệt danh Phò mã áo Chàm, tương truyền có thể là Thân Vũ Thành, tù trưởng động Giáp châu Lạng tức Châu Quang Lang, ngày nay thuộc Lạng Sơn.
Tuy nhiên, cho đến nay vấn đề Thân Cảnh Phúc có phải là Vũ Công Thành không, giới nghiên cứu đang còn tranh luận, nhưng theo thần tích các đền thờ về nhân vật này dọc bờ sông Lục Ngạn, thì Thân Cảnh Phúc được cho là Vũ Công Thành.
Thời nhà Lý, triều đình rất coi trọng việc thắt chặt các quan hệ với tù trưởng các tộc thiểu số, đặc biệt là vùng biên giới phía đông bắc giáp với nhà Tống.
Các tù trưởng họ Giáp ở động Giáp từ thời vua Lý Thái Tổ đã liên kết với triều đình bằng các mối quan hệ gia tộc, thường lấy công chúa nhà Lý và các tù trưởng động Giáp – phò mã nhà Lý này đã ra sức giúp dật, phò tá nhà Lý tạo nên vùng biên cương ổn định phía Bắc.
Ông nội Thân Cảnh Phúc là Giáp Thừa Quý, thời đứng đầu động Giáp được vua Lý đổi sang họ Thân bằng việc ban thêm một nét chữ vào chữ Giáp tên họ để trở thành chữ Thân.
Từ đó dân động Giáp phần nhiều mang họ Thân để ghi nhớ ơn vua; đây có thể được xem là một trong những nguồn gốc họ Thân ở Bắc Giang và ở Lạng Sơn.
Cùng Lý Thường Kiệt đánh quân Tống
Cha Thân Cảnh Phúc là Thân Thiệu Thái, khi làm chủ động Giáp năm 1029 được vua gả công chúa Bình Dương cho làm phò mã. Thân Cảnh Phúc là con trai của Thân Thiệu Thái với công chúa Bình Dương.
Tháng 3 âm lịch năm Kỷ Hợi, niên hiệu Chương Thánh Gia Khánh thứ nhất (1059), vua Lý Thánh Tông đi săn ở vùng Nam Bình (tức lưu vực sông Thương) thuộc Châu Lạng, nhân đó ngự giá đến nhà Thân Cảnh Phúc.
Năm Canh Tý, niên hiệu Chương Thánh Gia Khánh thứ hai (1060) triều Lý Thánh Tông, Thân Thiệu Thái đem quân sang Như Ngao châu Tây Bình nhà Tống, đánh bắt được viên chỉ huy sứ Dương Bảo.
Tháng 11 âm lịch năm Bính Ngọ, niên hiệu Long Chương Thiên Tự thứ nhất (1066), Thân Cảnh Phúc được vua Lý Thánh Tông gả con gái là công chúa Thiên Thành và cho làm phò mã, được phong làm Châu mục Lạng Châu.
Năm 1070, quân Tống ồ ạt kéo xuống biên giới, lăm le xâm lược Đại Việt; bằng thủ đoạn nham hiểm, đã mua chuộc được nhiều thủ lĩnh sát biên giới, riêng chỉ có Thân Cảnh Phúc không chịu khuất phục.
Năm 1075, trước nguy cơ đất nước bị xâm lược, Lý Thường Kiệt chủ động tiến công trước để phá kế hoạch của Nhà Tống.
Thân Cảnh Phúc cùng các tù trưởng Vi Thủ An, Tông Đản, Lưu Kế Tông, Hoàng Kim Mãn chỉ huy cánh quân bộ vượt biên sang hợp vây Ung Châu, phối hợp với đạo quân của Thái uý Lý Thường Kiệt bằng đường thuỷ tấn công Liêm Châu, phá tan các căn cứ xuất phát xâm lược và căn cứ hậu cần của địch.
Sau khi hy sinh, Thân Cảnh Phúc được phụng thờ tại các đình làng đều mang tên Đình Thân. Xung quanh nhân vật anh hùng này có rất nhiều truyền thuyết.
Tử trận ở vùng Lục Ngạn
Mùa xuân năm 1077, ba mươi vạn quân Tống do Quách Quỳ và Triệu Tiết chỉ huy theo đường ải Nam Quan, Lạng Sơn ồ ạt tấn công Đại Việt. Tới khu vực ải Chi Lăng, quân Tống gặp sự kháng cự quyết liệt của quân động Giáp do Thân Cảnh Phúc chỉ huy.
Nhưng trước thế tấn công ồ ạt của giặc, Thân Cảnh Phúc cho quân lui vào rừng núi để bảo toàn lực lượng và cùng các tù trưởng khác là Sầm Khánh Tuân, Nùng Trọng Linh dùng chiến thuật du kích, tiêu hao sinh lực quân Tống, quấy rối vùng sau lưng chúng, góp phần làm chậm sức tiến công của địch, giúp đại binh do Lý Thường Kiệt chỉ huy chặn được quân Tống tại phòng tuyến sông Như Nguyệt.
Trong vùng tạm chiếm, Thân Cảnh Phúc thực hiện vườn không nhà trống, địch đến ông cho dân binh rút hết vào rừng, chỉ để một vài người ốm yếu ở nhà, giặc phải thừa nhận “Lưu Kỷ, Thân Cảnh Phúc đều cầm cường binh “. Chúng nhận xét Thân Cảnh Phúc và đội dân binh “là thiên thần động Giáp”.
Trong một trận chiến đấu ở vùng Lục Ngạn, Thân Cảnh Phúc tử trận.
Nhiều nơi lập đền thờ
Thân Cảnh Phúc được phụng thờ tại các đình làng đều mang tên Đình Thân, với tên gọi Thân Vũ Thành, cùng Cao Sơn, Quý Minh (có thể là Thừa Quý và Thiệu Thái) và các công chúa nhà Lý, nằm tại xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, thị trấn Đồi Ngô huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang. Đình Thân ở Đồi Ngô có một đạo sắc phong cổ và các câu đối nói về công lao của tướng quân Vũ Thành và các công chúa nhà Lý.
Đình Thân này được Bộ Văn hoá Thông tin cấp bằng công nhận di tích lịch sử văn hoá cấp nhà nước ngày 28/4/1994.
Đình làng Tòng Lệnh, thuộc thôn Tòng lệnh, xã Trường Giang, huyện Lục Nam (nơi ông chào đời) thờ ông với tên khai sinh là Vũ Công Thành. Tại Tòng Lệnh vẫn còn đền thờ mẹ ông. Nhà nước đã công nhận đình làng là di sản văn hoá cấp tỉnh theo quyết định số 511-/QĐ-BVHTT ngày 10/11/2006. Lễ hội được tổ chức trong ba ngày từ 5 đến 7 tháng Giêng hàng năm.
Khu di tích đền Từ Hả (xã Hồng Giang, Lục Ngạn, Bắc Giang) nằm trọn trên núi Kỳ Lân (Kỳ Sơn) là một khu đất có địa thế đẹp. Trước núi là sông Lục Nam và núi Yên Tử, phía sau là vòng cung Bắc Sơn và dãy Bảo Đài, Thái Hoà hùng vĩ, bên tả, bên hữu là thung lũng sông Lục Nam chạy dọc theo tuyến lộ Đông Bắc, nối liền Hà Bắc trước đây với miền núi cao Lạng Sơn.
Đền Từ Hả là một trung tâm của những nơi thờ tướng quân Vũ Công Thành nên tại đền Thượng, tượng Tướng quân được đặt ở vị trí trang trọng nhất. Tượng tạc từ thời Lê, sơn son thiếp vàng lộng lẫy uy nghi. Tới nay, hình tượng Vũ Công Thành vẫn còn ghi đậm trong tâm trí của nhân dân đôi bờ sông Lục.
Theo truyền thuyết mà dân kể lại: xưa kia có một vị Tướng quân – tức Tướng quân Vũ Công Thành, đánh giặc bị đứt lìa đầu ra khỏi cổ, ông đã tìm hỏi 100 người xem liệu mình còn được sống không, hỏi 99 người họ nói là sống, còn một người cuối cùng nói rằng “cây bị chặt thì còn mọc chồi, người đứt lìa cổ làm sao mà còn sống được” thế là ông ấy chết.
Nghe nói ông bị giặc phương Bắc chém đứt cổ và được ngựa đưa từ một ải ở Lạng Sơn về đi qua xã Nam Quan, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn thì ngựa dừng nghỉ một lần, về đến ải Khả Lý hay còn gọi là Ly Sa tức làng Đồn xã Sa Lý, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang ngày nay, ngựa lại nghỉ một lần.
Những nơi ngựa đưa xác ông qua và dừng nghỉ có những giọt máu chảy xuống và những nơi đó được dân lập Đình thờ. Đình làng Đồn trước đây dân đã từng ra lễ hội và dâng hương vào ngày 4 tháng Giêng hàng năm.
Hiện nay Đình làng Đồn đã được dân đóng góp xây dựng lại từ năm 2014, do mất bản sắc Đình nên bà con nơi đây đã mong được ai đó biết về sắc Đình ấy để nhân dân tiến hành quy hồi lại và làm lễ cho Ngài vào nhà mới.
Tại thôn Tòng Lệnh, việc diễn tập đánh trận giả là một nghi lễ bắt buộc để nghênh rước Thần hoàng làng. Nghi lễ này là một nét riêng đặc sắc, là một di sản văn hoá phi vật thể chỉ có ở Tòng Lệnh, nơi Thân Cảnh Phúc đã được sinh ra, tập trận, đã giúp hình thành chiến thuật và binh pháp đánh du kích của ông sau này.
Tòng Lệnh- nơi nuôi mộng lớn
Thôn Tòng Lệnh ngày nay thuộc xã Trường Giang huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang có địa hình rất hiểm trở. Nằm ở phía đông nam của huyện Lục Nam. Đây là miền đất có lịch sử phát triển lâu đời. Phía Đông Tây Bắc có dòng sông Lục Nam bốn mùa trong xanh bao bọc ba phía; phía Đông Tây Nam có cánh rừng gắn liền với dẫy Huyền Đinh hùng vĩ vây quanh, tạo thành một thế non nước sơn thuỷ hữu tình.
Địa lý tự nhiên của Tòng Lệnh có một không hai. Theo các nhà phong thuỷ, Tòng Lệnh là nơi hội tụ được khí thiêng của trời đất, nhưng giao thông đi lại rất khó và nguy hiểm, nên từ xa xưa là nơi lý tưởng để cất giấu và nuôi dưỡng cho những mộng lớn.
Các bô lão đều khẳng định rằng Tòng Lệnh từ xưa đã được coi như là cái nôi có nhiều người tài, thời nào cũng có và đã có rất nhiều cao nhân trọn làm nơi ở ẩn, nuôi dưỡng chí lớn đợi ngày đất nước cần.
Vị anh hùng Vũ Công Thành (Thân Cảnh Phúc) là một trong những người con của đất này, ngay từ khi còn nhỏ ngày ngày tập đánh giặc nên hiện nay vào chính ngày hội của thôn (ngày 07 tháng Giêng) – việc diễn tập đánh trận giả là một nghi lễ bắt buộc để nghênh rước Thánh (Thần hoàng làng). Nghi lễ này là một nét riêng đặc sắc, là một di sản văn hoá phi vật thể chỉ có ở Tòng Lệnh bảo toàn được vì nơi này ông đã được sinh ra, tập trận, đã giúp hình thành chiến thuật và binh pháp đánh du kích của ông sau này.
Bồng Lai với những dấu tích còn lại
Nhưng cũng theo giai thoại, khi Thân Cảnh Phúc trưởng thành, một hôm con chó của gia đình ông bơi qua sông Lục Nam sang đất Bồng Lai (nay là xóm Bòng) sinh ra mười con chó con. Thấy vậy gia đình ông cho là đất lành, nên cả nhà chuyển sang Bồng Lai để tiện việc giúp nước giúp dân.
Vũ Công Thành chỉ huy dân quân bản địa đánh giặc, đội quân đa phần là họ Giáp của ông đã chiến thắng rất nhiều trận, được vua Lý gả con gái là công chúa Thiên Thành làm vợ và ban thanh Bảo kiếm.
Ông là người lấy chữ hiếu và chữ nghĩa làm trọng nên trước mọi trận đánh, khi xuất quân, đều từ biệt mẹ già và vợ hiền (nên nay còn địa danh Cầu Từ, thôn Từ Xuyên – có nghĩa là thường từ biệt) và khi về đến gần nhà thì xuống ngựa (nên có địa danh cầu Hạ Mã – thuộc thôn Hạ Mã ngày nay). Các địa danh này gần đền Bồng Lai (một trong các nơi thờ ông).
Đền Bồng Lai được dân xây dựng ngay chính gốc cây thị hàng ngàn năm tuổi (xã Phượng Sơn, huyện Lục Ngạn). Trước kia thôn Bòng có tên được ghi trên bia đá là Bòng Lai, là đại bản doanh của đội quân du kích của Vũ Công Thành.
Gốc thị hàng ngàn năm tuổi này chính là nơi mà con chó của gia đình ông bơi từ thôn Tòng Lệnh qua sông Lục Nam và sinh ra 10 con chó.
Đền Từ Hả là một trong các nơi thờ ông nằm rải rác dọc theo sông Lục Nam. Ông hy sinh sau trận đánh với quân Nam Tống, khi đó động Giáp nằm ở phía sau của chiến tuyến sông Như Nguyệt.
Ngựa của ông đã mang ông về đến Từ Hả thì ngã xuống. Sau khi ngã xuống, mối đùn thành đống cao phủ hết thi thể của ông chỉ qua một đêm, nhân dân lập Đền thờ để tưởng nhớ công lao của ông.
TS Nguyễn Thành Hữu
Đổi từ họ Giáp sang họ Thân
Một thủ lĩnh dân tộc miền núi nổi tiếng, anh hùng của cuộc kháng chiến chống Tống (1075 – 1077); tù trưởng châu Quang Lang (Châu Ôn, Lạng Sơn) được vua Lý gả công chúa Thiên Thành năm 1066, phong chức tri châu.
Năm 1075, ông cùng các tù trưởng Vi Thủ An, Tông Đản, Lưu Kế Tông, Hoàng Kim Mãn chỉ huy quân bộ đánh thẳng sang Ung Châu, cùng đại quân của Lý Thường Kiệt tiêu diệt lực lượng chuẩn bị xâm lược nước ta của nhà Tống.
Năm 1077, ba mươi vạn quân Tống tràn sang nước ta, ông cho quân rút vào rừng dùng chiến thuật du kích, tiêu hao sinh lực, chiến đấu sau lưng địch đến khi hy sinh, góp phần không nhỏ vào chiến thắng của nhà Lý trên chiến tuyến sông Như Nguyệt; dân trong vùng gọi ông là thần, là Thủ lĩnh áo chàm – ông là Thân Cảnh Phúc.
Thân Cảnh Phúc (? – ?) còn có tên là Thân Cảnh Nguyên hay Thân Đạo Nguyên, Cảnh Long, biệt danh Phò mã áo Chàm, tương truyền có thể là Thân Vũ Thành, tù trưởng động Giáp châu Lạng tức Châu Quang Lang, ngày nay thuộc Lạng Sơn.
Tuy nhiên, cho đến nay vấn đề Thân Cảnh Phúc có phải là Vũ Công Thành không, giới nghiên cứu đang còn tranh luận, nhưng theo thần tích các đền thờ về nhân vật này dọc bờ sông Lục Ngạn, thì Thân Cảnh Phúc được cho là Vũ Công Thành.
Thời nhà Lý, triều đình rất coi trọng việc thắt chặt các quan hệ với tù trưởng các tộc thiểu số, đặc biệt là vùng biên giới phía đông bắc giáp với nhà Tống.
Các tù trưởng họ Giáp ở động Giáp từ thời vua Lý Thái Tổ đã liên kết với triều đình bằng các mối quan hệ gia tộc, thường lấy công chúa nhà Lý và các tù trưởng động Giáp – phò mã nhà Lý này đã ra sức giúp dật, phò tá nhà Lý tạo nên vùng biên cương ổn định phía Bắc.
Ông nội Thân Cảnh Phúc là Giáp Thừa Quý, thời đứng đầu động Giáp được vua Lý đổi sang họ Thân bằng việc ban thêm một nét chữ vào chữ Giáp tên họ để trở thành chữ Thân.
Từ đó dân động Giáp phần nhiều mang họ Thân để ghi nhớ ơn vua; đây có thể được xem là một trong những nguồn gốc họ Thân ở Bắc Giang và ở Lạng Sơn.
Cùng Lý Thường Kiệt đánh quân Tống
Cha Thân Cảnh Phúc là Thân Thiệu Thái, khi làm chủ động Giáp năm 1029 được vua gả công chúa Bình Dương cho làm phò mã. Thân Cảnh Phúc là con trai của Thân Thiệu Thái với công chúa Bình Dương.
Tháng 3 âm lịch năm Kỷ Hợi, niên hiệu Chương Thánh Gia Khánh thứ nhất (1059), vua Lý Thánh Tông đi săn ở vùng Nam Bình (tức lưu vực sông Thương) thuộc Châu Lạng, nhân đó ngự giá đến nhà Thân Cảnh Phúc.
Năm Canh Tý, niên hiệu Chương Thánh Gia Khánh thứ hai (1060) triều Lý Thánh Tông, Thân Thiệu Thái đem quân sang Như Ngao châu Tây Bình nhà Tống, đánh bắt được viên chỉ huy sứ Dương Bảo.
Tháng 11 âm lịch năm Bính Ngọ, niên hiệu Long Chương Thiên Tự thứ nhất (1066), Thân Cảnh Phúc được vua Lý Thánh Tông gả con gái là công chúa Thiên Thành và cho làm phò mã, được phong làm Châu mục Lạng Châu.
Năm 1070, quân Tống ồ ạt kéo xuống biên giới, lăm le xâm lược Đại Việt; bằng thủ đoạn nham hiểm, đã mua chuộc được nhiều thủ lĩnh sát biên giới, riêng chỉ có Thân Cảnh Phúc không chịu khuất phục.
Năm 1075, trước nguy cơ đất nước bị xâm lược, Lý Thường Kiệt chủ động tiến công trước để phá kế hoạch của Nhà Tống.
Thân Cảnh Phúc cùng các tù trưởng Vi Thủ An, Tông Đản, Lưu Kế Tông, Hoàng Kim Mãn chỉ huy cánh quân bộ vượt biên sang hợp vây Ung Châu, phối hợp với đạo quân của Thái uý Lý Thường Kiệt bằng đường thuỷ tấn công Liêm Châu, phá tan các căn cứ xuất phát xâm lược và căn cứ hậu cần của địch.
Sau khi hy sinh, Thân Cảnh Phúc được phụng thờ tại các đình làng đều mang tên Đình Thân. Xung quanh nhân vật anh hùng này có rất nhiều truyền thuyết.
Tử trận ở vùng Lục Ngạn
Mùa xuân năm 1077, ba mươi vạn quân Tống do Quách Quỳ và Triệu Tiết chỉ huy theo đường ải Nam Quan, Lạng Sơn ồ ạt tấn công Đại Việt. Tới khu vực ải Chi Lăng, quân Tống gặp sự kháng cự quyết liệt của quân động Giáp do Thân Cảnh Phúc chỉ huy.
Nhưng trước thế tấn công ồ ạt của giặc, Thân Cảnh Phúc cho quân lui vào rừng núi để bảo toàn lực lượng và cùng các tù trưởng khác là Sầm Khánh Tuân, Nùng Trọng Linh dùng chiến thuật du kích, tiêu hao sinh lực quân Tống, quấy rối vùng sau lưng chúng, góp phần làm chậm sức tiến công của địch, giúp đại binh do Lý Thường Kiệt chỉ huy chặn được quân Tống tại phòng tuyến sông Như Nguyệt.
Trong vùng tạm chiếm, Thân Cảnh Phúc thực hiện vườn không nhà trống, địch đến ông cho dân binh rút hết vào rừng, chỉ để một vài người ốm yếu ở nhà, giặc phải thừa nhận “Lưu Kỷ, Thân Cảnh Phúc đều cầm cường binh “. Chúng nhận xét Thân Cảnh Phúc và đội dân binh “là thiên thần động Giáp”.
Trong một trận chiến đấu ở vùng Lục Ngạn, Thân Cảnh Phúc tử trận.
Nhiều nơi lập đền thờ
Thân Cảnh Phúc được phụng thờ tại các đình làng đều mang tên Đình Thân, với tên gọi Thân Vũ Thành, cùng Cao Sơn, Quý Minh (có thể là Thừa Quý và Thiệu Thái) và các công chúa nhà Lý, nằm tại xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, thị trấn Đồi Ngô huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang. Đình Thân ở Đồi Ngô có một đạo sắc phong cổ và các câu đối nói về công lao của tướng quân Vũ Thành và các công chúa nhà Lý.
Đình Thân này được Bộ Văn hoá Thông tin cấp bằng công nhận di tích lịch sử văn hoá cấp nhà nước ngày 28/4/1994.
Đình làng Tòng Lệnh, thuộc thôn Tòng lệnh, xã Trường Giang, huyện Lục Nam (nơi ông chào đời) thờ ông với tên khai sinh là Vũ Công Thành. Tại Tòng Lệnh vẫn còn đền thờ mẹ ông. Nhà nước đã công nhận đình làng là di sản văn hoá cấp tỉnh theo quyết định số 511-/QĐ-BVHTT ngày 10/11/2006. Lễ hội được tổ chức trong ba ngày từ 5 đến 7 tháng Giêng hàng năm.
Khu di tích đền Từ Hả (xã Hồng Giang, Lục Ngạn, Bắc Giang) nằm trọn trên núi Kỳ Lân (Kỳ Sơn) là một khu đất có địa thế đẹp. Trước núi là sông Lục Nam và núi Yên Tử, phía sau là vòng cung Bắc Sơn và dãy Bảo Đài, Thái Hoà hùng vĩ, bên tả, bên hữu là thung lũng sông Lục Nam chạy dọc theo tuyến lộ Đông Bắc, nối liền Hà Bắc trước đây với miền núi cao Lạng Sơn.
Đền Từ Hả là một trung tâm của những nơi thờ tướng quân Vũ Công Thành nên tại đền Thượng, tượng Tướng quân được đặt ở vị trí trang trọng nhất. Tượng tạc từ thời Lê, sơn son thiếp vàng lộng lẫy uy nghi. Tới nay, hình tượng Vũ Công Thành vẫn còn ghi đậm trong tâm trí của nhân dân đôi bờ sông Lục.
Theo truyền thuyết mà dân kể lại: xưa kia có một vị Tướng quân – tức Tướng quân Vũ Công Thành, đánh giặc bị đứt lìa đầu ra khỏi cổ, ông đã tìm hỏi 100 người xem liệu mình còn được sống không, hỏi 99 người họ nói là sống, còn một người cuối cùng nói rằng “cây bị chặt thì còn mọc chồi, người đứt lìa cổ làm sao mà còn sống được” thế là ông ấy chết.
Nghe nói ông bị giặc phương Bắc chém đứt cổ và được ngựa đưa từ một ải ở Lạng Sơn về đi qua xã Nam Quan, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn thì ngựa dừng nghỉ một lần, về đến ải Khả Lý hay còn gọi là Ly Sa tức làng Đồn xã Sa Lý, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang ngày nay, ngựa lại nghỉ một lần.
Những nơi ngựa đưa xác ông qua và dừng nghỉ có những giọt máu chảy xuống và những nơi đó được dân lập Đình thờ. Đình làng Đồn trước đây dân đã từng ra lễ hội và dâng hương vào ngày 4 tháng Giêng hàng năm.
Hiện nay Đình làng Đồn đã được dân đóng góp xây dựng lại từ năm 2014, do mất bản sắc Đình nên bà con nơi đây đã mong được ai đó biết về sắc Đình ấy để nhân dân tiến hành quy hồi lại và làm lễ cho Ngài vào nhà mới.
Tại thôn Tòng Lệnh, việc diễn tập đánh trận giả là một nghi lễ bắt buộc để nghênh rước Thần hoàng làng. Nghi lễ này là một nét riêng đặc sắc, là một di sản văn hoá phi vật thể chỉ có ở Tòng Lệnh, nơi Thân Cảnh Phúc đã được sinh ra, tập trận, đã giúp hình thành chiến thuật và binh pháp đánh du kích của ông sau này.
Tòng Lệnh- nơi nuôi mộng lớn
Thôn Tòng Lệnh ngày nay thuộc xã Trường Giang huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang có địa hình rất hiểm trở. Nằm ở phía đông nam của huyện Lục Nam. Đây là miền đất có lịch sử phát triển lâu đời. Phía Đông Tây Bắc có dòng sông Lục Nam bốn mùa trong xanh bao bọc ba phía; phía Đông Tây Nam có cánh rừng gắn liền với dẫy Huyền Đinh hùng vĩ vây quanh, tạo thành một thế non nước sơn thuỷ hữu tình.
Địa lý tự nhiên của Tòng Lệnh có một không hai. Theo các nhà phong thuỷ, Tòng Lệnh là nơi hội tụ được khí thiêng của trời đất, nhưng giao thông đi lại rất khó và nguy hiểm, nên từ xa xưa là nơi lý tưởng để cất giấu và nuôi dưỡng cho những mộng lớn.
Các bô lão đều khẳng định rằng Tòng Lệnh từ xưa đã được coi như là cái nôi có nhiều người tài, thời nào cũng có và đã có rất nhiều cao nhân trọn làm nơi ở ẩn, nuôi dưỡng chí lớn đợi ngày đất nước cần.
Vị anh hùng Vũ Công Thành (Thân Cảnh Phúc) là một trong những người con của đất này, ngay từ khi còn nhỏ ngày ngày tập đánh giặc nên hiện nay vào chính ngày hội của thôn (ngày 07 tháng Giêng) – việc diễn tập đánh trận giả là một nghi lễ bắt buộc để nghênh rước Thánh (Thần hoàng làng). Nghi lễ này là một nét riêng đặc sắc, là một di sản văn hoá phi vật thể chỉ có ở Tòng Lệnh bảo toàn được vì nơi này ông đã được sinh ra, tập trận, đã giúp hình thành chiến thuật và binh pháp đánh du kích của ông sau này.
Bồng Lai với những dấu tích còn lại
Nhưng cũng theo giai thoại, khi Thân Cảnh Phúc trưởng thành, một hôm con chó của gia đình ông bơi qua sông Lục Nam sang đất Bồng Lai (nay là xóm Bòng) sinh ra mười con chó con. Thấy vậy gia đình ông cho là đất lành, nên cả nhà chuyển sang Bồng Lai để tiện việc giúp nước giúp dân.
Vũ Công Thành chỉ huy dân quân bản địa đánh giặc, đội quân đa phần là họ Giáp của ông đã chiến thắng rất nhiều trận, được vua Lý gả con gái là công chúa Thiên Thành làm vợ và ban thanh Bảo kiếm.
Ông là người lấy chữ hiếu và chữ nghĩa làm trọng nên trước mọi trận đánh, khi xuất quân, đều từ biệt mẹ già và vợ hiền (nên nay còn địa danh Cầu Từ, thôn Từ Xuyên – có nghĩa là thường từ biệt) và khi về đến gần nhà thì xuống ngựa (nên có địa danh cầu Hạ Mã – thuộc thôn Hạ Mã ngày nay). Các địa danh này gần đền Bồng Lai (một trong các nơi thờ ông).
Đền Bồng Lai được dân xây dựng ngay chính gốc cây thị hàng ngàn năm tuổi (xã Phượng Sơn, huyện Lục Ngạn). Trước kia thôn Bòng có tên được ghi trên bia đá là Bòng Lai, là đại bản doanh của đội quân du kích của Vũ Công Thành.
Gốc thị hàng ngàn năm tuổi này chính là nơi mà con chó của gia đình ông bơi từ thôn Tòng Lệnh qua sông Lục Nam và sinh ra 10 con chó.
Đền Từ Hả là một trong các nơi thờ ông nằm rải rác dọc theo sông Lục Nam. Ông hy sinh sau trận đánh với quân Nam Tống, khi đó động Giáp nằm ở phía sau của chiến tuyến sông Như Nguyệt.
Ngựa của ông đã mang ông về đến Từ Hả thì ngã xuống. Sau khi ngã xuống, mối đùn thành đống cao phủ hết thi thể của ông chỉ qua một đêm, nhân dân lập Đền thờ để tưởng nhớ công lao của ông.
TS Nguyễn Thành Hữu
